HPV Aşısı: Kime, Ne Zaman, Neden?

HPV Aşısı Nedir?

HPV aşısı, Human Papilloma Virüsü (HPV) denilen ve bazı türleri kanserlere yol açabilen virüse karşı geliştirilen bir aşıdır. HPV, en sık cinsel yolla bulaşan virüslerden biridir ve rahim ağzı (serviks), vajina, vulva, penis, anüs ile baş-boyun bölgesi kanserlerine ve genital siğillere neden olabilir. HPV aşısı vücuda bu virüsün zararsız bir parçasını tanıtarak bağışıklık sistemini eğitir; böylece ileride gerçek virüsle karşılaşıldığında enfeksiyonu engeller. Bu aşı sayesinde rahim ağzı kanseri başta olmak üzere HPV’nin yol açtığı kanserlerin büyük bölümü ve genital siğiller önlenebilir. Bu yönüyle HPV aşısı, aslında kansere karşı korunma sağlayan önemli bir aşıdır.

Neden HPV Aşısı Önemli?

HPV enfeksiyonu son derece yaygındır – bir kişi ömrü boyunca %80’e varan olasılıkla bu virüsle karşılaşabilir. Rahim ağzı kanserlerinin neredeyse tamamında (%99’unda) HPV enfeksiyonu saptanmaktadır. Ayrıca HPV, diğer genital bölge kanserleri ile ağız ve boğaz kanserlerine de yol açabildiği gibi genital siğillere neden olur. Dolayısıyla HPV’ye karşı aşı olmak, ileride gelişebilecek kanserlere ve diğer sağlık sorunlarına karşı koruma sağlar. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), rahim ağzı kanserini önlemek için özellikle 9–14 yaş arası kız çocuklarının aşılanmasını önermekte ve pek çok ülkede HPV aşılamasının yaygınlaşmasıyla HPV kaynaklı kanser sıklığının belirgin şekilde azaldığı rapor edilmektedir. Özetle, HPV aşısı yaptırmak hem kişisel sağlığımız hem de toplum sağlığı açısından ileriye dönük önemli bir yatırımdır.

Kimler HPV Aşısı Olmalı?

Uzmanlar, HPV aşısının cinsel aktivite başlamadan önce yapılmasını özellikle vurgular. Bu nedenle pek çok ülkede HPV aşısı rutin olarak 9–14 yaş aralığındaki çocuklara uygulanmaktadır (DSÖ özellikle bu yaş grubundaki kız çocuklarına öncelik verilmesini öneriyor). Bununla birlikte erkek çocukların aşılanması da önemlidir; zira aşı, erkekleri HPV’nin yol açtığı penis ve anüs kanseri gibi hastalıklardan korurken virüsün toplumda dolaşımını da azaltır. Amerika Birleşik Devletleri gibi ülkelerde sağlık otoriteleri, kız ve erkek tüm preteen (ergenlik öncesi) çocukların, ideali 11–12 yaş civarında, HPV aşısı olmasını rutin olarak tavsiye etmektedir.

Eğer ergenlik çağında aşı yaptırma imkânı kaçırılmışsa, genç yetişkinlikte de (15–26 yaş arası) aşıdan hâlâ fayda görülür. 26 yaşına kadar aşı yaptırmamış gençlerin fırsat buldukça aşı olmaları önerilir. Hatta 27–45 yaş aralığında bile doktorla görüşerek HPV aşısı yaptırmak mümkündür; ancak bu yaş grubunda çoğu kişi zaten HPV ile karşılaşmış olabileceğinden, aşının koruyuculuğu genç yaşta olduğu kadar yüksek olmayabilir. Yine de risk taşıyan veya HPV ile henüz tanışmamış olabilecek yetişkinler doktor önerisiyle ileriki yaşlarda da aşı olmayı düşünebilir.

Ne Zaman ve Kaç Doz Yapılır?

HPV aşısı tek seferlik bir aşı değil, belirli aralıklarla uygulanan dozlar serisinden oluşur. Aşının dozu ve takvimi, başlanılan yaşa göre değişir. 15 yaşın altındaki çocuk ve gençlerde toplam 2 doz aşı yeterli koruma sağlar. Genellikle ilk doz uygulandıktan 6 ay sonra ikinci doz yapılarak aşı takvimi tamamlanır.

15 yaş ve üzerindeki bireylerde ise bağışıklığın tam oluşabilmesi için 3 doz önerilir. Bu durumda, ilk dozdan yaklaşık 1–2 ay sonra ikinci doz, ve ilk dozdan 6 ay sonra üçüncü doz uygulanır. Örneğin 16 yaşında aşıya başlayan bir genç, birinci dozdan 2 ay sonra ikinci dozu, altı ay sonunda da üçüncü dozu alacaktır. Aşıların zamanlamasına doktorunuz karar verecek ve doz aralıklarını planlayacaktır. Tüm dozların tamamlanması, aşının tam etkinlik göstermesi için çok önemlidir; bu nedenle başlanılan aşının dozları mutlaka önerilen takvimde yaptırılmalıdır.

HPV Aşısının Yan Etkileri

HPV aşısı, kapsamlı klinik çalışmalarla güvenliği gösterilmiş bir aşıdır. Diğer birçok aşıda olduğu gibi, HPV aşısının da genellikle hafif yan etkileri olabilir. En sık görülen yan etki, aşının yapıldığı kolda hafif ağrı, kızarıklık veya şişlik oluşmasıdır. Ayrıca bazı kişilerde kısa süreli baş ağrısı, bulantı veya hafif ateş görülebilir. Özellikle ergenlik çağındaki gençlerde, aşı sonrası heyecan ve stresle baş dönmesi veya baygınlık hissi nadiren yaşanabilir; bu yüzden aşı yapıldıktan sonra birkaç dakika dinlenmek önerilir. Bu yan etkiler geçici olup genellikle kendi kendine düzelir. Ciddi alerjik reaksiyon gibi ağır yan etkiler son derece nadirdir. Özetle, HPV aşısı genel olarak çok güvenli bir aşıdır ve sağladığı faydalar, küçük yan etki risklerinden katbekat ağır basmaktadır.

Türkiye’de HPV Aşı Takvimi ve Uygulaması

Türkiye’de HPV aşısı henüz ulusal aşı takvimine dahil edilmiş değildir. Yani Sağlık Bakanlığı’nın rutin olarak uyguladığı ücretsiz çocukluk aşıları listesinde, şu an HPV aşısı bulunmamaktadır. Bu nedenle okullarda ya da aile sağlığı merkezlerinde otomatik olarak yapılmaz. Aşı olmak isteyenler doktorlarına danışarak, reçete ile eczanelerden HPV aşısını temin edip sağlık kuruluşlarında aşıyı yaptırabilirler. Türkiye’de halihazırda HPV’ye karşı koruma sağlayan dörtlü (4 valan) ve dokuzlu (9 valan) aşılar mevcuttur; 9 farklı HPV tipine karşı koruyan en geniş kapsamlı aşı ülkemizde 2023 itibarıyla eczanelerden temin edilebilmektedir.

Son yıllarda birçok uzman ve kurum, Türkiye’de de HPV aşısının ulusal takvime alınması ve ücretsiz sunulması için çağrıda bulunmaktadır. Hatta bazı belediyeler kendi kısıtlı bütçeleriyle gençlere yönelik ücretsiz HPV aşı kampanyaları başlatmıştır. Ancak ülke genelinde henüz devlet güvencesinde bir aşılama programı uygulanmadığı için pek çok genç bu koruyucu aşıya erişememektedir. Sağlık Bakanlığı 2022 yılında HPV aşısını ulusal programa dahil edeceğini duyurmuş olsa da, 2024 itibarıyla bu vaat hayata geçmemiştir. Konuyla ilgili çalışmalar ve talepler devam etmektedir.

HPV Aşısı Ücretsiz mi?

Maalesef hayır. Şu an için Türkiye’de HPV aşısı devlet tarafından karşılanmamaktadır. Ulusal programa alınmadığı için Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) da bu aşının ücretini rutin olarak ödemiyor. Dolayısıyla HPV aşısı yaptırmak isteyenlerin bedelini kendilerinin karşılaması gerekiyor. Aşı ücreti ise oldukça yüksektir: tek dozu yaklaşık 3300 TL civarında olup, gerekli dozların toplam maliyeti 6–10 bin TL düzeyine ulaşabilmektedir. Bu fiyatlar, özellikle birden fazla çocuğu olan aileler için ciddi bir maddi yük anlamına gelmektedir.

Dünyada halihazırda 150’ye yakın ülke, HPV aşısını ulusal aşı programına dahil etmiş ve ücretsiz olarak halkına sunmaktadır. Türkiye’de de benzer şekilde aşının ücretsiz olması yönünde güçlü bir talep vardır. Şu an için HPV aşısı sigorta kapsamında olmasa da, konu hakkında açılan bazı davalarda mahkemeler SGK’nın aşı bedelini karşılamasına hükmetmiştir. Önümüzdeki dönemde Sağlık Bakanlığı’nın HPV aşısını ücretsiz sunmak üzere adım atması ve bu koruyucu aşının herkes için erişilebilir hale gelmesi umulmaktadır.